Είναι γνωστό πως και ο εξπρεσιονισμός και ο υπερρεαλισμός γνωρίζουν μια νέα άνθηση στις μέρες μας με μορφές ανανεωμένες και σύμβολα εμπλουτισμένα με καινούργιο περιεχόμενο. Οι δύο αυτές τάσεις δεν είναι ασυμβίβαστες. Ο συνδυασμός τους οδηγεί σε πρωτόφαντες λύσεις και δίνει μεγάλη ελευθερία στον καλλιτέχνη, βοηθώντας τον αποτελεσματικά να εκφράσει οράματα ενδόμυχα και ξένα προς το χώρο του συνειδητού και της κοινής λογικής.

Ο Δημήτρης Ξόνογλου διάλεξε ένα δυναμικό και καθαρά προσωπικό κράμα των δύο αυτών τεχνοτροπιών για να δώσει διέξοδο στον οξύ προβληματισμό και στις έντονες ανησυχίες του. Αφετηρία και επίκεντρο των αναζητήσεών του είναι βέβαια ο άνθρωπος. Εκείνο όμως που τον ενδιαφέρει περισσότερο δεν είναι η εξπρεσιονιστική απεικόνιση της τραγικότητας της ανθρώπινης υπόστασης, αλλ’ η στοχαστική ενατένιση του κοινωνικού ρόλου, των σχέσεων και του πιστεύω του ανθρώπου.

Από τις συνθέσεις του δεν λείπει το χιούμορ που φτάνει ως τα όρια του σαρκασμού. Εντύπωση προκαλούν η ελευθερία και η τόλμη της χρωματικής κλίμακας, ο πλούτος των συμβόλων που επιδέχονται περισσότερες από μια ερμηνείες ανάλογα με το περιεχόμενο της σύνθεσης, και η πρωτοτυπία της σύλληψης και της απόδοσης του θέματος. Μια μυστικιστική – θρησκευτική διάθεση διακρίνεται καθαρότερα στα τελευταία έργα του και ιδιαίτερα στις προσωπογραφίες  των αγίων, που αποδίδονται σύμφωνα με τις επιταγές και τη χρωματολογία του προσωπικού του εξπρεσιονιστικού ιδιώματος, αλλά και κάποτε ξαφνιάζουν το θεατή με τις αυστηρά ιεροπρεπείς μορφές και τους γνωστούς βυζαντινούς εικονογραφικούς τύπους που ενσωματώνονται σε συνθέσεις με καθαρά σύγχρονο χαρακτήρα.

Ένας χαρακτηριστικός κύκλος έργων απεικονίζει ανδρικές ή γυναικείες μορφές που κρατούν ή έχουν δίπλα τους ένα μεγεθυμένο ακουστικό τηλεφώνου, χωρίς να αποκλείεται και η παρουσία ενός δεύτερου ή και άλλων ακόμα συμβόλων. Το υπόλευκο των προσώπων και των σωμάτων με το παιχνίδι των φωτοσκιάσεων σε τόνους κόκκινου, ροζ και μπλέ δημιουργούν χρωματικές εντάσεις που κορυφώνονται με την αντίθεση του έντονου κόκκινου, του μπλέ και του κίτρινου του φόντου καθώς και των άλλων στοιχείων της εικόνας. Πρόκειται άραγε για μια χιουμοριστική νότα ή για μια εφιαλτική αναφορά στην καταδυνάστευση μας από τα σύμβολα του σύγχρονου τεχνικού πολιτισμού, στην απώλεια της γνήσιας ανθρώπινης επικοινωνίας αλλά και του πολύτιμου χρόνου μας; Μήπως όμως πρόκειται απλά για ένα παιχνίδι και μια διαπίστωση σχετική με την καθημερινή πραγματικότητα; Ή μήπως το σχήμα και η τοποθέτηση του τηλεφώνου του δίνουν την υφή και τις διαστάσεις ενός κάπως διαφορετικού συμβόλου; Σ’ένα συναφή κύκλο ανήκουν και οι μορφές που κρατούν ή έχουν στο στόμα τους διάφορα σύμβολα κλειδιά, που παίρνουν κάποτε υπερφυσικές διαστάσεις καλύπτοντας και αυτό το πρόσωπό τους. Ενδιαφέρουσες είναι και οι λίγες αντιπαραθέσεις ανθρώπων και ζώων. Χρωματικές και σχεδιαστικές παραμορφώσεις μεγεθύνσεις και συντμήσεις, εξάρσεις και παραλείψεις, και κλιμάκωση των χρωματικών εντάσεων αξιοποιούνται με τον πιο πρόσφορο τρόπο, επισημαίνουν τα απαραίτητα και αποσιωπούν τα περιττά, πλουτίζοντας το σύνολο με μεγάλη εκφραστικότητα.

Στην τελευταία δουλειά του Ξόνογλου κυριαρχούν τα δυνατά εξπρεσιονιστικά πορτραίτα και τα δύο μεγάλα τρίπτυχα, με τις χαρακτηριστικές μορφές και τον πλούτο των συμβόλων, που αποτελούν την έκφραση ενός καίριου προβληματισμού γύρω από καταστάσεις σύγχρονες μα και παντοτινές. Αναφορές στη καταπιεστική δύναμη της εξουσίας, στο βιασμό τον θάνατο και την καταστροφή μέσα σ’ένα κλίμα διάχυτου ερωτισμού και πλαισωμένες από κόκκινα και μωβ και μπλέ σύννεφα συνοψίζουν το νόημα του πρώτου, που έχει τον εύγλωτο τίτλο «Αφιέρωμα στη γλυκειά εξουσία». Στο δεύτερο δεσπόζει το θέμα της πάλης καθώς και εκείνο της αντιστροφής του ρόλου των δύο φύλων (υποταγή του αρσενικού – κυριαρχία του θηλυκού), στο ίδιο υποβλητικό πλαίσιο από χρωματιστά σύννεφα.

Τη φορά όμως αυτή ξαφνιάζει η απρόσμενη παρουσία του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή σε κεντρική θέση με το ειλητάριο στο χέρι και με τη γαλάζια γυναικεία μορφή – προσωποποίηση του ποταμού.

Με την πληθωρική φαντασία και τον εκρηκτικό δυναμισμό της ζωγραφικής του ο Δημήτρης Ξόνογλου αποτελεί αναμφίβολα μια ελπιδοφόρα καλλιτεχνική παρουσία στον τόπο μας.

Αγγέλα Ταμβάκη

επιμελήτρια Εθνικής Πινακοθήκης