Ακόμη και σε έναν αποιητικό κόσμο, τα μεγάλα ερωτήματα
δεν παύουν να τίθενται στις μεγάλες ώρες
Κώστας Αξελός

Το άνοιγμα στο επερχόμενο και το αίνιγμα της τέχνης

Ενάντια στους αμετάκλητους ορισμούς και τις προκαθορισμένες αισθητικές κατατάξεις, η καλλιτεχνική πράξη στηρίζεται σήμερα στην αφομοίωση της διαπολιτισμικής γνώσης, στις ιστορικές επιλογές αλλά κυρίως στις μετατοπίσεις των δεδομένων, στις ρήξεις και στις ανατροπές, προτρέποντας την σκέψη σε νέες αντιλήψεις, ερμηνείες, προσεγγίσεις και δημιουργικά ανοίγματα. Οι καλλιτέχνες εμφανίζονται έτσι ως «κακοί αποδιοργανωτές» που αναζητούν εκτός αισθητικών περιορισμών, την πολυφωνία, τις συγκρούσεις, τα ανοιχτά σύνορα ανάμεσα στην ζωή και την τέχνη και κυρίως την πολυεπίπεδη βίωσή της.

Διευρύνοντας και διαρκώς μετατοπίζοντας τα πρότυπα «συμπεριφοράς» και «δράσης» ο Δημήτρης Ξόνογλου προσεγγίζει και ερμηνεύει την πολυπλοκότητα και τις αντιφάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης όπως και τις μεταθέσεις των ορίων της ίδιας της τέχνης με τα «ακραία της φαινόμενα». Η έκθεση Δημοκρατία: Λέξις ζώσα; προτείνει τις πιθανές προσεγγίσεις του όρου Δημοκρατία, τα περίπλοκα εναλλασσόμενα αντιφατικά συναισθήματα που προκαλεί, μεταξύ μνήμης και ανάμνησης, σκέψης και δράσης, δράσης και αντίδρασης, ανεκτικότητας και αποδοχής, όπως και το ξεπέρασμα της «απειλής» και την ανάδυση νέων φωτεινών προοπτικών «διάσωσης» του όρου.

Η καλλιτεχνική στάση και πράξη του Δημήτρη Ξόνογλου είναι καθαρά ριζοσπαστική (σε επίπεδο αισθητικό, κοινωνικοπολιτικό και ιστορικό). Προσεγγίζει έτσι εις βάθος το επερώτημα της Δημοκρατίας ως λέξης ζώσα, επιθυμώντας να μετακινήσει καταλυτικά τα επιβεβλημένα στεγανά της «ηθικής» και της «τάξης». Το έργο του στο σημείο που διαταράσσει και προκαλεί τις αντιλήψεις μας, προϋποθέτει την αλλαγή προσανατολισμού της προσωπικής στάσης του θεατή και της εν γένει «κοινωνικής συμπεριφοράς» του κοινού, εφόσον μπορεί να λειτουργήσει ως ανοιχτός τόπος ουσιαστικής επικοινωνίας, ανταλλαγών και απροσδόκητων συγκινήσεων.

Η υπερβολική χρήση και «διαχείριση» του όρου Δημοκρατία με τις πολλαπλές εκδοχές και ερμηνείες που μας επιβάλλουν καθημερινά τα μεγάλα Μέσα πληροφόρησης με κάθε είδους υπερβολές της πιο άμεσης επικαιρότητας, μας εμφανίζεται «απογυμνωμένη» ή πολλαπλά φορτισμένη από ετερόκλιτες έννοιες και κυρίως από μία σημασιολογική αβεβαιότητα.
Ο Δημήτρης Ξόνογλου με μία σχεδόν «επιστημονική ειδημοσύνη» υπέρ-εκθέτει και εκφέρει τον Λόγο της Δημοκρατίας πολυεπίπεδα, ξετυλίγοντας και ερμηνεύοντας τον «αθέατο» πυρήνα της όπως και τις τροποποιημένες μορφολογικές κατηγορίες της.

Σε μία πρώτη ενότητα τα σχέδια ως πολύμορφες εικόνες που «εκφράζουν» αντίστοιχα τους Πολίτες της Δημοκρατίας, με έντονο ρυθμικό εξπρεσιονισμό, διπλασιασμό των μορφών και μετασχηματισμό των εσωτερικών δυναμικών χειρονομιών, αποτελούν «ανοιχτά» ζωγραφικά σύνολα με συγκεκριμένα μορφολογικά στοιχεία και αμέτρητες παραλλαγές του ιδίου θέματος διαφορετικά.

Η ελκτική, διαπεραστική και «απειλητική» δύναμη του βλέμματος ενεργοποιεί τις αισθήσεις όπως και την νευρώδη χειρονομιακή διάσπαση της σύνθεσης, ενώ μέσω της χρήσης «σπαραγμάτων» πολύχρωμων κολλάζ δημιουργούνται σημεία έντασης χρωματικών αντιπαραθέσεων και μετασχηματισμών, ενισχύοντας την ποιητικότητα και το «υπερβατικό» της μορφής και των χαρακτηριστικών του.Εντασσόμενα στο κέντρο αυτής της προβληματικής τα σχέδια αφυπνίζουν την κοινωνική μνήμη, ενώ στοχεύουν να επαναπροσδιορίσουν τα χαρακτηριστικά της εναλλασσόμενης υπόστασης του όρου Δημοκρατία, μεταθέτοντας τα θέματα σε ένα διαρκώς ανανεωμένο οπτικό πεδίο.

Ο Δημήτρης Ξόνογλου μας αποκαλύπτει τις πιο δυναμικές μεταφορές του όρου Δημοκρατία, ενεργοποιώντας τόσο το εννοιολογικό όσο και το ζωγραφικό πλαίσιο, ταυτόχρονα με πνεύμα σκωπτικό και έντονα κριτικό, με οξυδέρκεια και ποιητικό λόγο, προβάλλοντας την διασπαστική υλικότητα των μέσων που χρησιμοποιεί.
Πιστεύοντας ότι η δύναμη της τέχνης έγκειται στην αρχή της άρνησης και του ανορθόδοξου, επικαλείται την ιδέα του «ανέκφραστου» και της υπερβατικής σύλληψης των αντιφατικών γεγονότων και «επιτίθεται» σιωπηλά και κατά μέτωπο εναντίον της ίδιας της έννοιας της Δημοκρατίας με τις διαφορετικές μορφολογικές της εκδοχές (ο Λόγος Δημοκρατία με αλυσίδες αναρτημένος στον τοίχο, με ανάποδες απειλητικές βίδες σε υπόβαθρο με κείμενα της ιστορίας του Θουκυδίδη, με πολύχρωμο φωτεινό Plexiglass με led που υποδηλώνει τα βασικά και τα συμπληρωματικά χρώματα της ζωγραφικής).

Σύμφωνα με τον Albert Einstein τα συμβάντα δεν έρχονται. Είναι εκεί και εμείς τα συναντούμε στο διάβα μας, είναι το αιώνιο παρόν. Δεν υπάρχουν απρόοπτα, η ιστορία είναι μόνο μια μακρά αλυσιδωτή αντίδραση. Χιροσίμα, Ναγκασάκι, Χάρισμπουργκ, Τσέρνομπιλ, είναι η αδράνεια μίας στιγμής. Η ραδιενέργεια του τόπου είναι ανάλογη προς την σχετικότητα της στιγμής.
Paul Virilio, Το προπατορικό ατύχημα

Η ισοθερμική κουβέρτα με τα γάντια του μποξ αναρτημένη ελεύθερα στον τοίχο αποτελεί μία επίκαιρη χωρο-χρονική αναπαράσταση του Ηρώου Ανώνυμων Πολιτών της Δημοκρατίας με έντονη ειρωνεία και κριτική στάση. Το «παιγνιώδες» παιχνίδι της σιωπηλής καταγγελίας εμφανίζεται και εφαρμόζεται από τον καλλιτέχνη σε κάθε σύνθεσή του. Στη διαρκή αναζήτηση της ταυτότητας της Δημοκρατίας σήμερα που καθορίζεται από τις διαρκείς μεταλλασσόμενες κοινωνικές και πολιτικές συγκυρίες, το Ηρώον Ανώνυμων Πολιτών της Δημοκρατίας αφυπνίζει τις συνειδήσεις, καθώς αποτελεί ένα «άγραφο» αλλά επίκαιρο ενεργητικό πεδίο καταγγελίας, δράσης και διαλογισμού, διασυνδέοντας τη σωματική με την ψυχική και πνευματική υπόσταση του ατόμου.

Το αθέατο κέντρο ξεπερνά διαρκώς τα όριά του, μεταμορφώνοντας τριαδικά (παρελθόν, παρόν, μέλλον) τον πυρήνα του έργου. Η μορφή των περιεχομένων μεταπηδά αλυσιδωτά από το ένα έργο στο άλλο, ξεπερνώντας την απλή αναπαράσταση. Εδώ οι αντιστοιχίες είναι ορατές, εφόσον διαρκώς μετασχηματίζονται και εισχωρούν σε μία νέα «ποιητική» παραλλαγή. Εξάλλου η ίδια η τέχνη μέσα από την διερευνητική της διαδικασία, ενισχύει, ενδυναμώνει και «ομορφαίνει» την καθημερινή πρακτική ενός κοινωνικοπολιτικού έργου. Το έργο του Δημήτρη Ξόνογλου ερμηνεύει αφηρημένες έννοιες, εννοιολογικές τοποθετήσεις και ψυχολογικές καταστάσεις όπως η ιστορία, η ύπαρξη, η μνήμη, η ανάμνηση, η αιωνιότητα, ο έρωτας, ο πόνος, το πένθος, η απώλεια. Προτείνει μέσα από την πληθυντικότητα των εκδοχών του μια εξερεύνηση του «τοπογραφικού» και διανοητικού χώρου της Δημοκρατίας και των πολιτικών ουτοπιών, όπως επίσης τα καίρια εναλλάξιμα σημεία διαλόγου ανάμεσα στο κοινωνικό, το πολιτισμικό, το πολιτικό, το ιστορικό και το φιλοσοφικό.

Δρ. Σάνια Παπά
Ιστορικός ΤέχνηςΛέκτορας του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του ΑΠΘ